برای کارگران خانگی شاغلان نامرئی
کارگرانی که در آمار نمی آیند
پریشهر / گروه اجتماعی: روز جهانی کارگر علاوه بر اینکه روزی برای یادآوری ضرورت حق دسترسی مردم به کار شایسته با دستمزد منصفانه است، روز جشن کارگران هم هست.
در پی اقدامات موثری که از سوی مجامع کارگری طی سالیان متمادی انجام شده، امروز میلیون‌ها نفر حقوق و حمایت‌های اساسی کسب کرده‌اند. حداقل دستمزد تعیین شده است، محدودیت‌هایی برای ساعات کار وجود دارد و کارگران حق دارند از مرخصی با حقوق هنگام بیماری و تعطیلات برخوردار شوند.
همه این دستاوردها جشن گرفتن هم دارد. اما در همین حال و در همین ایام گروهی از کارگران هستند که سطر به سطر همین حداقلها هم برایشان رویاست، آرزوست، حسرت است.
کارگران خانگی! کارگرانی که به دلیل قرار گرفتن محل کارشان در خانه ها که حوزه خصوصی کارفرماست، در دسته کارگران پنهان غیر رسمی قرار می گیرند. صنف و اتحادیه و بازنشستگی ندارند و از همه دردناک تر آنکه اصلاً در آمار هم جایی ندارند.
کارگران خانگی، کارگرانی اند که برای یک خانواده به صورت خصوصی و تمام وقت یا برای خانواده‌های مختلفی به صورت پاره وقت کار میکنند.
این شغل که در ردیف پایین‌ترین رده‌های شغلی با کمترین حقوق و مزایا قرار دارد، غالباً نصیب زنان می شود. آمار جهانی می گوید که تنها یک چهارم از کل کارگران خانگی در جهان مرد هستند. مشاهدات کف جامعه هم این را تأیید می کند. اساساً پرداختن به کار خانگی به مثابه مسئولیت ذاتی زن دیده می شود و در عین حال زنان به عنوان کارگر خانگی کارهایی را انجام می دهند که غالب مردان حاضر به انجامش نیستند یا در ازایش دستمزد بیشتری طلب می کنند. از این رو، زن‌ها با کمترین چشمداشت و با بیشترین فرمانبرداری گزینه های مناسب تری برای تقبل این شغل به نظر می آیند.
کارگران خانگی، اگرچه ” کارگرند” اما نامرئی ترین شاغلان این سرزمینند و از همه ی حقوق کارگری، تنها سنگینی نامش را بر دوش دارند. در حالی که دنیا سالهاست شانزدهم ژوئن برابر با ۲۶ خرداد را به عنوان روز جهانی حمایت از کارگران خانگی نامگذاری کرده و برای رفع چالشهای مرتبط با شاغلین این بخش می کوشد، اینجا در این گوشه دنیا، به اذعان مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی گلستان هیچ عدد و آماری از تعداد، ترکیب جنسیتی، سنی، تحصیلی و … شاغلین این بخش موجود نیست.
بدیهی است که در شرایط فقدان آمار و بانک اطلاعاتی، انتظار ساماندهی و رسیدگی و نظارت، توقعی کاملا بیجاست.
در سالهای دور شرایط شغلی برای کارگران خانگی از طریق معرفی دهان به دهان دوست و آشنا فراهم می آمد، اما در سالهای اخیر کارگران خانگی توسط آژانس‌ها یا شرکتهای خدماتی به استخدام در می‌آیند.
این شرکتها اگرچه نقش مذاکره کننده و جستجوگر فرصت‌های جدید برای کارگران خانگی را بر عهده دارند اما هیچ نقشی در نظارت بر شرایط کار ندارند.
“غلامرضا طالبا ” دبیر اجرایی خانه کارگر گلستان هم می گوید با این که شرکتهای خدماتی به ازای معرفی شغل، درصدی از دستمزد کارگران کسر میکنند اما تعهدات همراه با آن، یعنی احترام به حقوق کار و تامین حمایت اجتماعی را نمی‌پذیرند.
او می گوید: این شرکتها تنها کاری که می کنند صدور یک بیمه مسئولیت یا بیمه بی نام است. اما بیمه تامین اجتماعی که بازنشستگی یا از کار افتادگی را شامل شود برای کارگران خانگی لحاظ نمیشود.
نامش ثریاست. ۴۷ سال دارد، اما ۶۰ ساله می نماید. مثل همه کارگران خانگی، این شغل هرگز انتخابش نبوده و اضطرار و فلاکت، تنها همین یک انتخاب را پیش رویش قرار داده است. می گوید: «نوه ام سرطان دارد و تحت درمان است. شوهرم هم از کار افتاده است و یکجانشین.» توی دو اتاق اجاره ای با دو دختر و دو پسر دم بخت در حاشیه شهر ساکن است.
او می گوید: « ۱۵ سالی می شود که کار نظافت خانه های مردم را انجام می دهم. توی همین سن از انواع و اقسام درد و بیماری از قند و فشار خون و آرتروز هر چه را بگویی دارم. دیگر رمقی برایم نمانده. از مچ و کتف و زانو عاجزم. وایتکس و اسید ریه هایم را نابود کرده. اما خوب چاره چیه؟ همین کار را هم نکنم خرج زندگی و دوا درمان را از کجا بیارم؟ بیمه که نیستم. هر چه هم کار می کنم خرج همان روزم است. نمی دانم تا کی بدنم برای کار یاری می کند. اما از فردای روزی که نتوانم کار کنم خیلی می ترسم. حالا همه خرجها یک طرف، این کرایه رفت و آمدم یک طرف. چون در حاشیه شهر ساکنم، قسمت زیادی از درآمد روزانه ام می رود برای کرایه و هر بار که به صاحبکارها می گویم حداقل کرایه را جدا حساب کنید شاکی میشوند که به ما چه؟»
ثریا می گوید یکی از کابوسهایش در سالهای اخیر نظافت در خانه هایی است که حیوان خانگی دارند. «قدیم ها که این طور نبود. سخت ترین کار ما پاک کردن چربی آشپزخانه و نظافت سرویس بهداشتی بود. اما الان بیشتر خانه هایی که برای نظافت میروم سگ یا گربه دارند که زحمت کار را صد برابر می کند و هیچ دستمزد اضافه ای هم برای آن نمی دهند. با اینکه بارها به شرکت گفته ام که مرا به این جور صاحبخانه ها معرفی نکنند اما باز هم رعایت نمی کنند و من خیلی وقت ها مجبور شده ام با ترس و در شرایط خیلی سخت کار را انجام دهم. گاهی شده که از صبح تا غروب حتی لب به آب و غذا نزده ام چون همیشه فکر میکنم توی غذا حتما موی آن حیوان هم هست. صاحبخانه هم معمولا عین خیالش نیست و انگار نه انگار که من هم آدمم. او فقط می خواهد کارش زودتر انجام شود. تازه یکبار هم صاحبخانه مجبورم کرد سگش را در حمام بشورم»
به او می گویم اگر قبول نکنی و انجام ندهی چه؟ می گوید: « نمیشه! به شرکت سفته دادم. اگر صاحبخونه به دروغ بگه خوب کار نکردم، شرکت حق رو تمام و کمال به صاحبخونه میده و از درصد ما کم میشه.»
از آنجا که کارگران خانگی تحت حمایت قانونی نیستند و ترس از دست دادن شغل یا عدم پرداخت دستمزد همیشه همراهشان است، در غالب مواقع راه تسلیم و سکوت و مدارا را در پیش می گیرند.
بهره کشی، کار اجباری، کار غیرارادی، شرایط سخت کار مانند ساعات طولانی کار، حمل و جابه جایی وسایل سنگین در منزل، امور نظافتی سخت و اخراج خودسرانه تنها بخشی از مشکلات مبتلابه کارگران خانگی است.
ثریا می گوید: « تمیز کردن خانه هایی که لوازم دکوری زیاد یا بوفه با ظرفهای گرانقیمت دارند یک عذاب بزرگ است. فقط یک حواس پرتی یا یک اشتباه کوچک کافی است که یکهو دستمزد یک ماهم هدر برود. اینجور خونه ها که میرم از همون دم در دعا می خونم تا لحظه ای که بیام بیرون. گاهی از زور نگرانی و استرس فشار خونم تا ۱۷ و ۱۸ می رسه. بعضی ها متوجه نیستند که شکسته شدن یک وسیله یا ظرف اتفاقیه. ما که از روی عمد این کار را نمی کنیم. کارگر هم آدمه. مثل همه آدمها ممکنه گاهی چیزی رو نبینه یا وسیله ای از دستش بیفته و بشکنه»
از جمله مهم ترین چالش‌ها بر سر راه بهبود وضعیت کارگران خانگی ناآگاهی آنان نسبت به حقوق حقه شان است. کارگران خانگی، گروهی منزوی و آسیب‌پذیرند. ماهیت رابطه کارگر و کارفرما و نبود امکان مذاکره در مورد قراردادهای شغلی با کارفرمایان در کنار فرهنگ جامعه که نگاهی طبقاتی به کارگران خانگی دارد، همگی به آسیب‌پذیری و انزوای بیشتر آنها کمک می کند.
ثریا اما بدترین و تلخ ترین تجربه کاری اش را مربوط به روزی می داند که به او تهمت دزدی زدند. « یک بار صاحبخانه زنگ زد به شرکت و گفت کارگری که فرستادید داروی قند و فشار خون و دویست تومن پول که توی کیف مادرم بوده برداشته. شرکت که به من زنگ زد غصه همه دنیا نشست روی دلم. دلم شکست. چون اون صاحبخونه می دونست من هم از همون داروها استفاده می کنم دیواری کوتاه تر از من پیدا نکرده بود که بهش تهمت بزنه. سریع دستمزدی که اون روز بهم داده بود رو به حساب شرکت برگردوندم. شبش هم فشارخونم رفت بالا بیمارستان بستری شدم. فرداش شرکت زنگ زد که صاحبخونه عذرخواهی کرده و گفته که اشتباه کرده. اون روز خیلی تحقیر شدم. گفتم من اگر دزد بودم که نمی اومدم خونه مردم کارگری کنم. درست است محتاج نان شب هستم اما دزد نیستم»
کارگران خانگی به دلیل شرایط شغلی ویژه، تجربه های منحصر به فردی را از سر می گذرانند. آنان در زمره گروه های شغلی آسیب پذیر به شمار می روند و از این رو واجب است که فرآیند رسمی سازی کار آنها با سرعت و دقت صورت پذیرد. تامین حقوق اساسی این گروه از دستمزد و مزایا و سختی کار گرفته تا برخورداری از حمایت های اجتماعی تا حفظ کرامت انسانی باید در قوانین و مقررات مورد توجه قرار گیرد و این مهم محقق نخواهد شد مگر آنکه کار کارگران خانگی از لایه های نامرئی و زیرین به پوسته بیرونی و مرئی اجتماع کشیده شود. کارگران خانگی را ببینیم…
درباره نویسنده خبر
